Përhapja e dezinformatave është një fenomen i kuptueshëm njerëzor. Daniell Kaneman, një psikolog që e ka fituar çmimin Nobel për Shkenca Ekonomike, e prezantoi konceptin "WYSIATI" - What you see is all there is ("Atë që e shihni është gjithçka që ekziston"), që do të thotë se njerëzit kanë prirje të mos e kërkojnë atë që ata nuk shohin.

Rrjetet sociale si terren pjellor për dezinformata – a ka zgjidhje?

Nevoja për objektivitet, neutralitet dhe ekuilibër në gazetari është një sfidë e përditshme për mediat profesionale, por një nga sfidat e mëdha për profesionalizmin në media vjen në kohë të zgjedhjeve. Procesi i zgjedhjeve paraqet një sfidë për mediat sepse vendos në fokus nevojën e tyre për t’u ofruar qytetarëve qasje te të gjitha faktet, opinionet dhe idetë në fushatë. Gazetarët, duhet gjithashtu të sigurojnë qasje për ata te mediat, ashtu që zëri i qytetarëve të mund të dëgjohet përtej fjalëve të debatit politik.

Kur ndodhin ngjarje ku ka ekstremizëm, gazetarët dhe qytetarët ndonjëherë më pyesin se si të raportojnë dhe si të bëjnë lajm. Kur duhet të vendosni se çfarë të publikoni tani në internet ose si artikull, me e mira do të ishte të ndaleni pak dhe të mendoni përmes bisedave me gazetarët dhe ekspertët e komunikimit.

Dëshmi jo e plotë. Selektim të argumenteve. Injorim të dëshmive të vërteta. Vlerësim i njëanshmëm. Tentim për të bindur opinionin të pranojë ndonjë pozicion të caktuar, duke fshehur fakte apo duke i dhënë opinionit argumente për ta shtypur një të vërtetë.

Të menduarit kritik është aftësia e një personi që të mund të dallojë apo gjykojë dhe të analizojë në mënyrë kritike për ndonjë problem të caktuar. Mendimi kritik zhvillohet që në moshë të re dhe përvetësohet në baza individuale te secili person. Për të përcaktuar nëse kemi mendim kritik një person duhet t’i përvetësojë aftësitë e vëzhgimit, analizimit, interpretimit, reflektimit, vlerësimit, konkluzimit, shpjegimit dhe zgjidhjeve të problemeve dhe marrjen e vendimeve sa më korrekte, shkruan Portalb.mk.

Në rrjetet sociale, Tiktok ka ekzistuar që në vitin 2014, atëherë i njohur si Musical.ly dhe pastaj në vitin 2018 u riformua me emrin që mban sot. TikTok njihet si një platformë për zbavitje dhe argëtim që përdoret më së shumti nga fëmijët dhe të rinjtë. Mirëpo, shumica e skenave të luftës, sfidave të rrezikshme që kanë rezultuar në lëndim dhe vdekje, të gjitha janë shpërndarë fillimisht në këtë rrjet social.

Deri para disa vitesh, blerja e produkteve online ishte diçka që e bënin vetëm “kompjuteristët”, ose përdorej për produkte të specializuara. Megjithatë, në ditët e sotme, shopingu online po bëhet pjesë gjithnjë e më normale e përditshmërisë sonë. Vendosja e të dhënave bankare personale në eterin online nuk tingëllon më aq "e frikshme" siç tingëllonte dhjetëra vitesh më parë. Edhe pse vetë transferimi online i parave përmes bankave është më i sigurt se kurrë, kjo nuk do të thotë se nuk duhet të jemi të kujdesshëm me shpenzimin e parave online.

Kur shikoni film, bazuar vetëm në emrin e filmit, miratoni konkluzion se për çfarë bëhet fjalë, si do të zhvillohet skenari, cili do të jetë fundi? Jo, por të paktën ndani një orë e gjysmë, lëreni filmin t'ju çojë, t'jua ndryshojë konkluzionet, derisa të arrini në fund.

Fluksi i përmbajtjeve mediatike në hapësirën e internetit ndonjëherë neve si lexues na bën që të kërkojmë informacione të cilat janë të ndryshme nga të tjerat. Për publikun është jashtëzakonisht e rëndësishme të “zbulohet” diçka e re, e cila çon në informacione të freskëta për disa tema të rëndësishme shoqërore apo çështje me interes personal për individin. Megjithatë, ndonjëherë pas “të resë” qëndrojnë tituj bombastikë, pretendime spektakolare të pambështetura me prova, informacione të pakonfirmuara apo jozyrtare, si dhe dezinformata, të cilat mund të shkaktojnë më shumë dëm sesa që çojnë në një ndryshim pozitiv në shoqëri.

Mendoni se po e shikoni Presidentin e Ukrainës, Volodimir Zelenski duke folur dhe duke u thënë ushtarëve të tij t'i lënë armët dhe të dorëzojnë luftën kundër Rusisë. Personazhi është ai, shprehjet e fytyrës janë ato, ai e hap gojën ashtu siç flet, por megjithatë, kjo nuk është e vërtetë. Videoja është e rreme.

Njëkohësisht ju paraqiten dy tituj të lajmeve – titulli i parë është: “Koha është e bukur sot!”, ndërsa në lajmin e dytë jepet njoftim se në vend është duke u përgatitur një stuhi e tmerrshme. Cilin titull do ta klikoni?

Koncepti “mendo para se të klikosh” është edhe një prej faktorëve më të rëndësishëm lidhur me sigurinë e informacioneve. Kjo i referohet gjithë asaj që ju ofrohet në rrjetet sociale, në reklamat që ju paraqiten përderisa lexoni tekst të caktuar në ndonjë faqe interneti, në linqet që “ju thonë” t’i hapni derisa shihni ndonjë video në Youtube dhe ngjashëm.

Imagjinoni që jeni peshk dhe se dikush po përpiqet t'ju kapë në grep - pikërisht në këtë mënyrë mundemi ta shpjegojmë nocionin "sulmi fishing" në mënyrën më të thjeshtë. Në përkufizimin që e ka botuar Fondacioni “Metamorfozis” në një nga publikimet e tij theksohet se fishingu është formë e mashtrimit që përfshin një sërë aktivitetesh nga përdoruesit e paautorizuar duke përdorur mesazhe të rreme nga e-posta dhe faqet e rreme të internetit të pjesës më të madhe të organizatave financiare, duke u përpjekur nga përdoruesit të marrin informacione personale konfidenciale, të tilla si numri unik i amzës, emri i përdoruesit, numrat PIN ose të dhënat e ngjashme.

Kovid-19 ishte shpikur qëllimisht për të shkatërruar njerëzimin. Me vaksinat kundër Kovid-19 përpiqen të na vënë çip. HAARP shkakton stuhi dhe përmbytje. Njeriu nuk ka shkelur kurrë në Hënë. Shtegu i bardhë që aeroplanët e lënë pas derisa fluturojnë janë në fakt helme me të cilat na spërkasin.

Në ditët e sotme, jetët tona janë të ndërthurura plotësisht me botën digjitale, ndërsa aktivitetet online lënë gjurmë të përhershme, përkatësisht gjurmë digjitale.

Agjencia globale e lajmeve Asoshiejted Pres (AP) është pioniere në përdorimin e inteligjencës artificiale në mediat. Qysh në vitin 2014, redaksia ekonomike e kësaj agjencie të lajmeve filloi të përdor inteligjencën artificiale për të automatizuar hartimin e teksteve për fitimet korporative të kompanive.

Propaganda dhe sulmi ndaj të vërtetës janë tok me njeriun nga ekzistenca e këtij të fundit. Po ta lexosh esenë e George Orwell, “Vështrim mbi luftën e Spanjës”, duket se po flet për propagandimin në vitin 2022, por në fakt ajo ese është shkruar plotë 8 dekada më parë.

A keni menduar ndonjëherë se çfarë është në fakt klikbejt?

Në vrullin e informacioneve të reja dhe aktuale në përmbajtjet mediatike që i shohim, lexojmë dhe dëgjojmë çdo ditë si publik, vështirë se dikush prej nesh i kushton vëmendje burimit. Shpesh kjo nuk u ndodh vetëm konsumatorëve të teksteve, videove dhe fotografive, por edhe vetë gazetarëve dhe redaktorëve të mediave. Ndryshe nga kjo lloj përditshmërie mediatike, letërsia profesionale gazetareske është shumë e rreptë për sa i përket citimit të burimit të informacionit. Një burim i cituar që i siguron të dhënat e përmbajtjes mediatike është burim besueshmërie dhe sinonim për një tekst, video dhe fotografi të prodhuar sipas standardeve profesionale gazetareske.

Numri i blerjeve online i qytetarëve të Maqedonisë është në rritje, por paralelisht shtohen edhe mashtrimet e qytetarëve gjatë blerjes në pikat virtuale të shitjes në internet. Që të shmanget “zbrazja” e kartelave kreditore përmes mashtrimeve, ekzistojnë disa rekomandime të cilat duhet t’i ndjekim si qytetarë gjatë blerjeve tona që i bëjmë në internet.

Fluksi i teksteve, videove, fotografive mediatike, si dhe postimeve në rrjetet sociale është jashtëzakonisht i madh në ditët e sotme, pasi ato shfaqen vazhdimisht në pajisjet tona me të cilat komunikojmë çdo ditë në internet. Titujt bombastikë dhe njoftimet për zbulime spektakolare në përmbajtje të tilla shpesh na bëjnë të harrojmë një nga rregullat bazë gjatë krijimit të përmbajtjeve mediatike – nënshkrimin e autorit i cili qëndron pas tyre.

Fajësimi i NATO-s dhe i BE-së për tensionimin e situatës në veriun e Kosovës, është narrativa kryesore e RT-së (Russia Today) me propagandën që e shpërndan në vende të ndryshme nëpërmjet kanaleve të saj në gjuhë të ndryshme.

Gjetjet e hulumtimit tregojnë se njerëzit nuk mund të bëjnë dallimin midis lajmeve të pavërteta dhe të vërteta. Ky problem gjithashtu prek shoqërinë kosovare, e cila ka një përqindje të lartë të qasjes në internet (93%). Një nga shenjat se dezinformimi ndikon në publikun në Kosovë është rezultati i rastit Raka i cili shpjegohet më poshtë.

Inteligjencia artificiale po e ndryshon dhe do ta ndryshojë edhe më shumë mënyrën tonë të jetesës dhe të punës. Ky simulim i inteligjencës artificiale në makina që programohen për të menduar si njerëzit ka mundësuar që, sot, në disa fusha, njeriu të zëvendësohet nga makinat. Por, çfarë do të thotë kjo në fushën e informimit dhe cilat mund të jenë keqpërdorimet nga të cilat duhet të kemi kujdes?

Informacioni mund të vijë nga burime të ndryshme. Më shpesh sesa jo, merrni telefonin ose hapni laptopin dhe filloni të lëvizni nëpër përmbajtje; duke klikuar dhe duke ndarë çdo gjë që duket interesante. Megjithatë, është mirë të dini se çfarë po ndodh prapa skenave…

Në botën e sotme digjitale, lufta informative është dukshëm më e shprehur. Lufta në Ukrainë është duke u zhvilluar edhe në disa fronte të botës së informacionit, në frontin e videolojërave, të TikTok-ut dhe në atë të kontrolluesve të fakteve. Prandaj, përqendrimi i vëmendjes së gazetarëve edhe në Kosovë duhet të jetë në burimet e lajmit, në kontrollimin e tyre për të mënjanuar mundësitë e mashtrimit nga informacioni i manipuluar.

Ne jetojmë në epokën e informacionit. Aftësia jonë për të sintetizuar dhe përdorur mirë informacionin është thelbësore për fatin dhe mirëqenien tonë në të ardhmen. Ekspertët tanë kanë krijuar kurse sipas porosisë për tema që janë relevante, të vendosura në një kontekst kuptimplotë dhe të rëndësishëm. Nga kuptimi i lajmeve në internet, deri te mbrojtja e sigurisë dhe privatësisë digjitale tuaj ose të organizatës suaj.

Numri i madh i pëlqimeve, komenteve apo shpërndarjeve nuk do të thotë që pasqyron numrin real të përfshirjes së njerëzve në atë interaktivitet

Kjo tregon që manipulimi me fotografi sikurse në këtë rast është propagandim i qëllimsh m duke u orvatur që të shtrembërohet e vërteta. Cheapfake të tillë janë të rrezikshëm sepse devijojnë realitetin dhe përpiqen të bindin njerëzit të besojnë diçka që nuk është e vërtetë.

Verifikimi i infomacionit është bërë i nëvojshëm për gjithësecilin në ditët e sotme. Në rast se nuk e verifikon një informacion që e merr, atëherë e lë të hapur mundësinë që të biesh pre e ndonjë manipulimi. Prandaj, është qenësore që sot, në informacionet që i marrim, posaçërisht në portale dhe në medie sociale, të kemi një pikëpyetje mbi vërtetësinë e tyre deri në momentin që e verifikojmë dhe e eliminojmë atë pikëpyetje.

Zhvillimi i teknologjisë ofron risi të vazhdueshme edhe në fushën e manipulimit dhe të dezinformimit. Kohëve të fundit, çdo herë e më shumë, po diskutohet për një formë të re manipulimi, emri i së cilës është ‘cheapfakes’. Krahas ‘deepfakes’, që është manipulim më i avancuar teknologjik, tanimë, vëmendje më të madhe në mbarë botën ka fituar ‘cheapfakes’, sepse është manipulim më lehtë i realizueshëm, në kuptimin teknologjik.

Fact Check Explorer i Google është i shpejtë dhe jep rezultate të sakta në të gjitha gjuhët

Kërkimi i imazheve të kundërta mobile në 3 hapa

Fact Check Explorer i ri dhe udhëzim hap-pas-hapi për mjetin Markup

Udhëzimet, listat e kontrollit, pyetjet më të shpeshta FAQ, listat e leximit dhe databaza e ekspozimit të falsiteteve