Rritja e digjitalizimit ka ndryshuar padyshim mënyrën se si funksionojnë rrjetet sociale për të gjithë ne. Megjithatë, prania në internet, përveç dobive, i përfshin edhe anët e këqija, si krijimi i profileve të rreme dhe qëllimet dashakeqe që qëndrojnë pas tyre. Mashtruesit që krijojnë dhe përdorin profile të rreme sociale për të tërhequr vëmendjen zakonisht kanë për qëllim t'i marrin të dhënat tuaja personale që më tutje synojnë t'i keqpërdorin.

Përdorimi i rrjetit publik WiFi mund të jetë i rrezikshëm. Hakerët mund të interceptojnë (përgjojnë) çdo gjë që jeni duke bërë në internet, përfshirë edhe kapjen e fjalëkalimeve tuaja dhe leximin e postave elektronike private. Kjo mund të ndodhë nëse lidhja ndërmjet pajisjes suaj dhe WiFi-së nuk është e enkriptuar.

Me siguri ju ka ndodhur - komentoni ndonjë nga qëndrimet tuaja në Fejsbuk ose publikoni diçka që mund mos t'ju duket edhe aq kontroverse. Paraqitet dikush me mendim të kundërt, i cili e përcjell të njëjtën gjë me ton provokues dhe kokëfortë. Papritur e gjithë biseda orientohet në drejtim të palogjikshëm, humbni kohë dhe nerva, ndërsa në fund, e pyetni veten se si mund të ekzistojnë njerëz të tillë.

Me pak fjalë, keni hasur në troll.

Më shumë se një e treta e popullsisë botërore sot përdor internet dhe ky trend është vazhdimisht në rritje. Është pothuajse e pamundur të imagjinohet funksionimi pa internet, ku ka mijëra burime informacioni, libra dhe harta në formë digjitale, rrjete sociale, tregti online, biblioteka dhe muze digjitale, lajme...

Arsyet pra pse lajmet e rreme besohen janë komplekse. Mes tjerash, kanë të bëjnë me personalitetin tonë dhe qëndrimin kundrejt fakteve si dhe ekzistojnë mekanizma të ndryshme kognitive, që shtrembërojnë perceptimin tonë. Pyetja është: Si mund të bëhemi më rezistentë?

Një qasje që shkon në drejtim të krijimit të rezistencës është e ashtuquajtura “Prebunking”, kontroll i thashethemeve. Përdorueset dhe përdoruesit e internetit duhet të sensibilizohen duke u informuar për lajmet e rreme dhe dizinformimin që para se të bien në kontakt me to. Për shembull, para zhvillimit të zgjedhjeve kur pritet të ketë shumë lajme të rreme për të manipuluar zgjedhëset dhe zgjedhësit, do t’ia vlente të zhvillohej një fushatë e tillë informimi.

Mashtrimet online janë një temë e pashtershme ku pothuajse çdokush mund të jetë viktimë, pa marrë parasysh sa i informuar dhe i arsimuar që është dhe sa herë që në vetvete përsërit “mos kliko”. Kjo, aq më tepër nëse bëhet fjalë për shëndetin e dikujt, dhe njerëzit mund të bien lehtësisht pre e manipulimeve dhe lajmeve të rreme kur janë vulnerabilë ose ndihen të pafuqishëm. Së këndejmi, janë të shpeshta shembujt kur përdoruesit e rrjeteve sociale klikojnë reklama për barna që premtojnë shërimin e qindra sëmundjeve, suplemente të ndryshme për humbje peshe brenda pak ditësh, pastrimin e organizmit në vetëm pak orë etj.

Dezinformatat nga platforma të ndryshme po përhapen me hov të madh në mbarë botën përderisa më pas në rrjetet sociale ato shpërndahen duke mos u verifikuar nga përdoruesit. Pasi që truri i njeriut funksion në atë mënyrë që i kushton më shumë vëmendje negativitetit dhe frikës ashtu dhe platformat e rrjeteve sociale janë të dizajnuara që tu shpërndajnë sa më shumë përdoruesve atë që ua kap vëmendja e tyre, pra gjërave negative. Kjo ndikon që rrjetet sociale të influencojnë një popullatë të tërë në një shkallë dhe shpejtësi që nuk është parë deri më tani. Një hulumtim i universitetit MIT tregon se lajmet e rrejshme shpërndahen 6 herë më shpejtë se lajmet e verifikuara.

Si të komunikojnë aktivistët, zyrtarët në mënyrë efektive në këtë mjedis dhe si organizohen ata? Si i mposhtin dezinformatat?

Transformimi digjital i ka bërë organizatat të varura nga teknologjia për të kryer punën e tyre. Por edhe pse ka shumë përfitime, digjitalizimi sjell dhe kriminelët kibernetikë. Sipas raportit të “Nonprofit Tech for Good Report” të vitit 2023, 27 përqind e organizatave joqeveritare në tërë botën kanë pësuar së paku një sulm kibernetik.

Organizatat joqeveritare mbledhin, menaxhojnë dhe procesojnë një numër të madh të të dhënave të njerëzve në situata të ndjeshme dhe të dhëna financiare nga donatorët, të cilat janë shkaqet kryesore përse aktorë keqbërës synojnë t’i sulmojnë ato, duke e bërë këtë sektor industrinë e tretë të synuar nga hakerët.

Fotografitë e krijuara me inteligjencë artificiale gjithnjë po bëhen sa më reale dhe bëhet sa më e vështirë t'i dallojmë ato nga fotografitë e vërteta. Ekzistojnë disa mënyra që mund të përdoren për të identifikuar fotografitë e krijuara me inteligjencë artificiale, duke vërejtur teksturën jo-natyrale të tyre ose prapaskenën e deformuar të fotografive.

Përhapja e dezinformatave është një fenomen i kuptueshëm njerëzor. Daniell Kaneman, një psikolog që e ka fituar çmimin Nobel për Shkenca Ekonomike, e prezantoi konceptin "WYSIATI" - What you see is all there is ("Atë që e shihni është gjithçka që ekziston"), që do të thotë se njerëzit kanë prirje të mos e kërkojnë atë që ata nuk shohin.

Me telefonat praktikisht të ngjitur në duart tona dhe njoftimet e vazhdueshme, pajisjet diktojnë çdo lëvizje tonë në këtë epokë. Presioni për të qenë vazhdimisht të informuar dhe të përditësuar ndonjëherë mund të bëhet i tepërt dhe të na mbingarkojë. E kështu, vjen një moment kur duhet të bëjmë një hap prapa dhe të largohemi nga pajisjet që dominojnë në jetën tonë.

Rrjetet sociale si terren pjellor për dezinformata – a ka zgjidhje?

Nevoja për objektivitet, neutralitet dhe ekuilibër në gazetari është një sfidë e përditshme për mediat profesionale, por një nga sfidat e mëdha për profesionalizmin në media vjen në kohë të zgjedhjeve. Procesi i zgjedhjeve paraqet një sfidë për mediat sepse vendos në fokus nevojën e tyre për t’u ofruar qytetarëve qasje te të gjitha faktet, opinionet dhe idetë në fushatë. Gazetarët, duhet gjithashtu të sigurojnë qasje për ata te mediat, ashtu që zëri i qytetarëve të mund të dëgjohet përtej fjalëve të debatit politik.

Kur ndodhin ngjarje ku ka ekstremizëm, gazetarët dhe qytetarët ndonjëherë më pyesin se si të raportojnë dhe si të bëjnë lajm. Kur duhet të vendosni se çfarë të publikoni tani në internet ose si artikull, me e mira do të ishte të ndaleni pak dhe të mendoni përmes bisedave me gazetarët dhe ekspertët e komunikimit.

Të menduarit kritik është aftësia e një personi që të mund të dallojë apo gjykojë dhe të analizojë në mënyrë kritike për ndonjë problem të caktuar. Mendimi kritik zhvillohet që në moshë të re dhe përvetësohet në baza individuale te secili person. Për të përcaktuar nëse kemi mendim kritik një person duhet t’i përvetësojë aftësitë e vëzhgimit, analizimit, interpretimit, reflektimit, vlerësimit, konkluzimit, shpjegimit dhe zgjidhjeve të problemeve dhe marrjen e vendimeve sa më korrekte, shkruan Portalb.mk.

Në rrjetet sociale, Tiktok ka ekzistuar që në vitin 2014, atëherë i njohur si Musical.ly dhe pastaj në vitin 2018 u riformua me emrin që mban sot. TikTok njihet si një platformë për zbavitje dhe argëtim që përdoret më së shumti nga fëmijët dhe të rinjtë. Mirëpo, shumica e skenave të luftës, sfidave të rrezikshme që kanë rezultuar në lëndim dhe vdekje, të gjitha janë shpërndarë fillimisht në këtë rrjet social.

Deri para disa vitesh, blerja e produkteve online ishte diçka që e bënin vetëm “kompjuteristët”, ose përdorej për produkte të specializuara. Megjithatë, në ditët e sotme, shopingu online po bëhet pjesë gjithnjë e më normale e përditshmërisë sonë. Vendosja e të dhënave bankare personale në eterin online nuk tingëllon më aq "e frikshme" siç tingëllonte dhjetëra vitesh më parë. Edhe pse vetë transferimi online i parave përmes bankave është më i sigurt se kurrë, kjo nuk do të thotë se nuk duhet të jemi të kujdesshëm me shpenzimin e parave online.

Kur shikoni film, bazuar vetëm në emrin e filmit, miratoni konkluzion se për çfarë bëhet fjalë, si do të zhvillohet skenari, cili do të jetë fundi? Jo, por të paktën ndani një orë e gjysmë, lëreni filmin t'ju çojë, t'jua ndryshojë konkluzionet, derisa të arrini në fund.

Mendoni se po e shikoni Presidentin e Ukrainës, Volodimir Zelenski duke folur dhe duke u thënë ushtarëve të tij t'i lënë armët dhe të dorëzojnë luftën kundër Rusisë. Personazhi është ai, shprehjet e fytyrës janë ato, ai e hap gojën ashtu siç flet, por megjithatë, kjo nuk është e vërtetë. Videoja është e rreme.

Njëkohësisht ju paraqiten dy tituj të lajmeve – titulli i parë është: “Koha është e bukur sot!”, ndërsa në lajmin e dytë jepet njoftim se në vend është duke u përgatitur një stuhi e tmerrshme. Cilin titull do ta klikoni?

Imagjinoni që jeni peshk dhe se dikush po përpiqet t'ju kapë në grep - pikërisht në këtë mënyrë mundemi ta shpjegojmë nocionin "sulmi fishing" në mënyrën më të thjeshtë. Në përkufizimin që e ka botuar Fondacioni “Metamorfozis” në një nga publikimet e tij theksohet se fishingu është formë e mashtrimit që përfshin një sërë aktivitetesh nga përdoruesit e paautorizuar duke përdorur mesazhe të rreme nga e-posta dhe faqet e rreme të internetit të pjesës më të madhe të organizatave financiare, duke u përpjekur nga përdoruesit të marrin informacione personale konfidenciale, të tilla si numri unik i amzës, emri i përdoruesit, numrat PIN ose të dhënat e ngjashme.

Kovid-19 ishte shpikur qëllimisht për të shkatërruar njerëzimin. Me vaksinat kundër Kovid-19 përpiqen të na vënë çip. HAARP shkakton stuhi dhe përmbytje. Njeriu nuk ka shkelur kurrë në Hënë. Shtegu i bardhë që aeroplanët e lënë pas derisa fluturojnë janë në fakt helme me të cilat na spërkasin.

A keni menduar ndonjëherë se çfarë është në fakt klikbejt?

Dhuna në internet është dhuna që shërbehet duke përdorur teknologjitë digjitale. Kjo mund të zhvillohet në mediat sociale, platformat për shkëmbimin e mesazheve, platformat e lojrave dhe telefonat celularë. Sipas UNICEF-it, bëhet fjalë për sjelljen e cila përsëritet, qëllimi i së cilës është të frikësohen, zemërohen ose të turpërohen ata që synohen.

Fondacioni Metamorfozis i publikon rregullisht shkrimet edukative për politikën e skedarëve (kukis) të faqeve dhe aplikacioneve. Sipas përkufizimit, “kukis” janë skedarë të vegjël teksti që dërgohen nga faqet e internetit që i vizitojnë përdoruesit dhe ruhen në pajisjet e tyre (kompjuter, tablet dhe celular).

Numri i blerjeve online i qytetarëve të Maqedonisë është në rritje, por paralelisht shtohen edhe mashtrimet e qytetarëve gjatë blerjes në pikat virtuale të shitjes në internet. Që të shmanget “zbrazja” e kartelave kreditore përmes mashtrimeve, ekzistojnë disa rekomandime të cilat duhet t’i ndjekim si qytetarë gjatë blerjeve tona që i bëjmë në internet.

Fluksi i teksteve, videove, fotografive mediatike, si dhe postimeve në rrjetet sociale është jashtëzakonisht i madh në ditët e sotme, pasi ato shfaqen vazhdimisht në pajisjet tona me të cilat komunikojmë çdo ditë në internet. Titujt bombastikë dhe njoftimet për zbulime spektakolare në përmbajtje të tilla shpesh na bëjnë të harrojmë një nga rregullat bazë gjatë krijimit të përmbajtjeve mediatike – nënshkrimin e autorit i cili qëndron pas tyre.

Ne jetojmë në epokën e informacionit. Aftësia jonë për të sintetizuar dhe përdorur mirë informacionin është thelbësore për fatin dhe mirëqenien tonë në të ardhmen. Ekspertët tanë kanë krijuar kurse sipas porosisë për tema që janë relevante, të vendosura në një kontekst kuptimplotë dhe të rëndësishëm. Nga kuptimi i lajmeve në internet, deri te mbrojtja e sigurisë dhe privatësisë digjitale tuaj ose të organizatës suaj.

Numri i madh i pëlqimeve, komenteve apo shpërndarjeve nuk do të thotë që pasqyron numrin real të përfshirjes së njerëzve në atë interaktivitet

Trendi në rritje i sigurimit të gjithnjë e më shumë shërbimeve të institucioneve shtetërore për qytetarët në mënyrë elektronike, përveç që kërkon monitorim të vazhdueshëm të zhvillimit teknologjik, avancimin e njohurive dhe ndryshimin e shprehive të qytetarëve, kërkon përcaktim të saktë të masave për mbrojtjen e të dhënave personale të qytetarëve.

Udhëzimet, listat e kontrollit, pyetjet më të shpeshta FAQ, listat e leximit dhe databaza e ekspozimit të falsiteteve