Rrjetet sociale si terren pjellor për dezinformata – a ka zgjidhje?

Mbrojtja e fëmijëve nga faqet e papërshtatshme të internetit është shumë e rëndësishme, veçanërisht në kohën e fundit kur janë në rritje përmbajtjet e dëmshme në Internet. Ekzistojnë filtra të integruara të shfletuesve të cilat mund të ofrojnë mbrojtje të caktuar, por megjithatë ato nuk mund të sigurojnë mbrojtje të plotë dhe mund të anashkalojnë disa faqe interneti. Gjithashtu, fëmijët shumë lehtë mund të gjejnë mënyra për ta hequr atë mbrojtje.

Fluksi i përmbajtjeve mediatike në hapësirën e internetit ndonjëherë neve si lexues na bën që të kërkojmë informacione të cilat janë të ndryshme nga të tjerat. Për publikun është jashtëzakonisht e rëndësishme të “zbulohet” diçka e re, e cila çon në informacione të freskëta për disa tema të rëndësishme shoqërore apo çështje me interes personal për individin. Megjithatë, ndonjëherë pas “të resë” qëndrojnë tituj bombastikë, pretendime spektakolare të pambështetura me prova, informacione të pakonfirmuara apo jozyrtare, si dhe dezinformata, të cilat mund të shkaktojnë më shumë dëm sesa që çojnë në një ndryshim pozitiv në shoqëri.

Për personat mjekësorë veprimtaria kryesore e të cilave është kujdesi për shëndetin mendor nuk është kurrfarë fshehtësie se shfaqja e detajeve për vetëvrasjen e kryer, drejtpërdrejt ose përmes mediave, e rrit mundësinë për sjellje suicide (vetëvrasëse) te individët tjerë. Për këtë fenomen bile ekziston edhe termi – vetëvrasje infektuese.

Mendoni se po e shikoni Presidentin e Ukrainës, Volodimir Zelenski duke folur dhe duke u thënë ushtarëve të tij t'i lënë armët dhe të dorëzojnë luftën kundër Rusisë. Personazhi është ai, shprehjet e fytyrës janë ato, ai e hap gojën ashtu siç flet, por megjithatë, kjo nuk është e vërtetë. Videoja është e rreme.

Fëmijët e sodit gjithnjë e më shumë kalojnë kohë në telefonat e mençur, tabletat ose laptopat e tyre. Prindërit, shpeshherë për shkak të obligimeve të punës, jo gjithmonë kanë kohë të kontrollojnë çfarë përmbajtje shohin ato në pajisjet e tyre. Megjithatë, ju propozojmë disa mënyra si ta rrisni kontrollonin, përkatësisht, si t’i mbroni fëmijët nga ajo që ndoshta për to përbën rrezik ose përmbajtje joadekuate për moshën e tyre.

Njëkohësisht ju paraqiten dy tituj të lajmeve – titulli i parë është: “Koha është e bukur sot!”, ndërsa në lajmin e dytë jepet njoftim se në vend është duke u përgatitur një stuhi e tmerrshme. Cilin titull do ta klikoni?

Koncepti “mendo para se të klikosh” është edhe një prej faktorëve më të rëndësishëm lidhur me sigurinë e informacioneve. Kjo i referohet gjithë asaj që ju ofrohet në rrjetet sociale, në reklamat që ju paraqiten përderisa lexoni tekst të caktuar në ndonjë faqe interneti, në linqet që “ju thonë” t’i hapni derisa shihni ndonjë video në Youtube dhe ngjashëm.

Agjencia globale e lajmeve Asoshiejted Pres (AP) është pioniere në përdorimin e inteligjencës artificiale në mediat. Qysh në vitin 2014, redaksia ekonomike e kësaj agjencie të lajmeve filloi të përdor inteligjencën artificiale për të automatizuar hartimin e teksteve për fitimet korporative të kompanive.

Propaganda dhe sulmi ndaj të vërtetës janë tok me njeriun nga ekzistenca e këtij të fundit. Po ta lexosh esenë e George Orwell, “Vështrim mbi luftën e Spanjës”, duket se po flet për propagandimin në vitin 2022, por në fakt ajo ese është shkruar plotë 8 dekada më parë.

A keni menduar ndonjëherë se çfarë është në fakt klikbejt?

Në vrullin e informacioneve të reja dhe aktuale në përmbajtjet mediatike që i shohim, lexojmë dhe dëgjojmë çdo ditë si publik, vështirë se dikush prej nesh i kushton vëmendje burimit. Shpesh kjo nuk u ndodh vetëm konsumatorëve të teksteve, videove dhe fotografive, por edhe vetë gazetarëve dhe redaktorëve të mediave. Ndryshe nga kjo lloj përditshmërie mediatike, letërsia profesionale gazetareske është shumë e rreptë për sa i përket citimit të burimit të informacionit. Një burim i cituar që i siguron të dhënat e përmbajtjes mediatike është burim besueshmërie dhe sinonim për një tekst, video dhe fotografi të prodhuar sipas standardeve profesionale gazetareske.

Fondacioni Metamorfozis i publikon rregullisht shkrimet edukative për politikën e skedarëve (kukis) të faqeve dhe aplikacioneve. Sipas përkufizimit, “kukis” janë skedarë të vegjël teksti që dërgohen nga faqet e internetit që i vizitojnë përdoruesit dhe ruhen në pajisjet e tyre (kompjuter, tablet dhe celular).

Numri i blerjeve online i qytetarëve të Maqedonisë është në rritje, por paralelisht shtohen edhe mashtrimet e qytetarëve gjatë blerjes në pikat virtuale të shitjes në internet. Që të shmanget “zbrazja” e kartelave kreditore përmes mashtrimeve, ekzistojnë disa rekomandime të cilat duhet t’i ndjekim si qytetarë gjatë blerjeve tona që i bëjmë në internet.

Fluksi i teksteve, videove, fotografive mediatike, si dhe postimeve në rrjetet sociale është jashtëzakonisht i madh në ditët e sotme, pasi ato shfaqen vazhdimisht në pajisjet tona me të cilat komunikojmë çdo ditë në internet. Titujt bombastikë dhe njoftimet për zbulime spektakolare në përmbajtje të tilla shpesh na bëjnë të harrojmë një nga rregullat bazë gjatë krijimit të përmbajtjeve mediatike – nënshkrimin e autorit i cili qëndron pas tyre.

Fajësimi i NATO-s dhe i BE-së për tensionimin e situatës në veriun e Kosovës, është narrativa kryesore e RT-së (Russia Today) me propagandën që e shpërndan në vende të ndryshme nëpërmjet kanaleve të saj në gjuhë të ndryshme.

Gjetjet e hulumtimit tregojnë se njerëzit nuk mund të bëjnë dallimin midis lajmeve të pavërteta dhe të vërteta. Ky problem gjithashtu prek shoqërinë kosovare, e cila ka një përqindje të lartë të qasjes në internet (93%). Një nga shenjat se dezinformimi ndikon në publikun në Kosovë është rezultati i rastit Raka i cili shpjegohet më poshtë.

Inteligjencia artificiale po e ndryshon dhe do ta ndryshojë edhe më shumë mënyrën tonë të jetesës dhe të punës. Ky simulim i inteligjencës artificiale në makina që programohen për të menduar si njerëzit ka mundësuar që, sot, në disa fusha, njeriu të zëvendësohet nga makinat. Por, çfarë do të thotë kjo në fushën e informimit dhe cilat mund të jenë keqpërdorimet nga të cilat duhet të kemi kujdes?

Informacioni mund të vijë nga burime të ndryshme. Më shpesh sesa jo, merrni telefonin ose hapni laptopin dhe filloni të lëvizni nëpër përmbajtje; duke klikuar dhe duke ndarë çdo gjë që duket interesante. Megjithatë, është mirë të dini se çfarë po ndodh prapa skenave…

Në botën e sotme digjitale, lufta informative është dukshëm më e shprehur. Lufta në Ukrainë është duke u zhvilluar edhe në disa fronte të botës së informacionit, në frontin e videolojërave, të TikTok-ut dhe në atë të kontrolluesve të fakteve. Prandaj, përqendrimi i vëmendjes së gazetarëve edhe në Kosovë duhet të jetë në burimet e lajmit, në kontrollimin e tyre për të mënjanuar mundësitë e mashtrimit nga informacioni i manipuluar.

Numri i madh i pëlqimeve, komenteve apo shpërndarjeve nuk do të thotë që pasqyron numrin real të përfshirjes së njerëzve në atë interaktivitet

Kjo tregon që manipulimi me fotografi sikurse në këtë rast është propagandim i qëllimsh m duke u orvatur që të shtrembërohet e vërteta. Cheapfake të tillë janë të rrezikshëm sepse devijojnë realitetin dhe përpiqen të bindin njerëzit të besojnë diçka që nuk është e vërtetë.

“Historia e Ballkanit është formësuar nga ambiciet territoriale dhe mosmarrëveshjet e njëqind viteve të fundit, me çka u krijua një situatë e “shumës zero” – një term nga teoria e lojës, që do të thotë se nëse një lojtar fiton, tjetri duhet të humbasë automatikisht. Ajo gjithashtu ka fituar edhe aspekte kuazi-fetare, pasi debatet e vazhdueshme zbulojnë shqetësime në lidhje me pastërtinë dhe ndotjen e pretendimeve themelore në lidhje me besnikërinë dhe tradhtinë. Pakënaqësia dhe mosmarrëveshjet përshkallëzohen dhe në këtë rast, nuk ka asnjë mekanizëm me të cilin të dy palët do të bien dakord të mbështeten tek një gjyqtar i jashtëm me autoritetin për të gjykuar se kush ka të drejtë – sepse bastet janë shumë të larta” – thotë Prof. Dr. Kit Braun.

Zhvillimi i teknologjisë ofron risi të vazhdueshme edhe në fushën e manipulimit dhe të dezinformimit. Kohëve të fundit, çdo herë e më shumë, po diskutohet për një formë të re manipulimi, emri i së cilës është ‘cheapfakes’. Krahas ‘deepfakes’, që është manipulim më i avancuar teknologjik, tanimë, vëmendje më të madhe në mbarë botën ka fituar ‘cheapfakes’, sepse është manipulim më lehtë i realizueshëm, në kuptimin teknologjik.

Situata pandemike do të duhej të rriste përdorimin e medieve sociale gjatë fushatës për zgjedhjet e parakohshme, sepse për të respektuar masat mbrojtëse, politikanët dhe partitë politike do të duhej të shmangnin tubimet partiake dhe të fokusoheshin më shumë në komunikim online.